Muhasebe Sisteminin temelini ve dayanağını 1992 yılından itibaren yayınlanan ve halen yürürlükte olan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri oluşturmaktadır. 26/12/1992 tarihli 1 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde “…İşletmeler, muhasebe sistemlerini bu Tebliğ ve Eki'nde öngörülen kurallara uygun olarak yürüteceklerdir. …Belirlenen muhasebe usul ve esaslarını uygulamak zorunda oldukları halde, buna uymayanlar hakkında 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ile 3568 sayılı Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanununun ilgili hükümleri uyarınca gerekli cezai işlemler uygulanacaktır.’’ denilmektedir. 

Belirlenen muhasebe standartlarına, tek düzen hesap planına ve mali tablolara ilişkin usul ve esaslar ile muhasebeye yönelik bilgisayar programlarının üretilmesine ilişkin kural ve standartlara uyulmamasının cezası 01.01.2025 tarihinden itibaren 90.000 TL ye çıkartılmıştır. ((Tek düzen hesap planı düzenlemesinin kapsamına  bilanço esasına göre defter tutan gerçek ve tüzel kişiler girmektedir. İşletme  hesabı esasına göre defter  tutan  işletmeler  ise, sadece Tebliğ'de  yer alan  "Muhasebenin Temel Kavramları" bölümüne uymakla yükümlüdür.)
  
Muhasebe fişlerinde, fiş tipine dikkat etmeden kayıtların yapıldığı görülmektedir. Bunun dışında bilançonun aktifinde bulunan borç karakterli ve pasifinde bulunan alacak karakterli hesapların ters bakiyeli çalıştırıldığı görülmektedir.  Konu ile ilgili olarak aşağıda linki bulunan bir makaleden bazı bölümleri buraya aktarmak istiyorum. 

Her maddenin hemen altında açıklamalar yapılmıştır.*

Muhasebe işlemlerinin kayıtları muhasebe fişi yardımı ile yapılmaktadır. Muhasebe fişi; muhasebe işlemlerinin yevmiye defterine yazılmadan önce kaydedildiği, yetkili kişiler tarafından imzalandığı ve yevmiye bilgilerini içeren fiş olarak tanımlanmaktadır. Muhasebe işlemleri yevmiye defterine doğrudan kaydedilebileceği gibi muhasebe fişleri yardımı ile de kayıt yapılabilmektedir. Muhasebe fişi kullanılarak muhasebe ve defter kaydı süreçlerinin yürütüldüğü işletmelerde, işlemler önce belgelere dayanarak muhasebe fişine, buradan da yevmiye defterine kaydedilmektedir. Muhasebe fişlerine işlemlerin 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 219 uncu maddesinde yer alan hükümler uyarınca, en geç 45 gün içinde bu fişlerden yararlanılarak yevmiye defterine kayıtlarının yapılması gerekmektedir. 

Muhasebe fişleri 3 ana türde sınıflandırılmaktadır: 

a) Tahsil Fişi: İşletmenin kasasına giren paraların nerelerden, hangi nedenlerle alındığını ve hangi hesaplara alacak kaydedileceğini gösteren fiştir. Tahsil fişi, kasaya para girişi olduğu zaman kullanılır. Bir başka ifadeyle tahsil fişi kasa hesabı borçlu durumda olacağı zaman kullanılır. 

b) Tediye (Ödeme) Fişi: İşletmenin kasasından çıkan paraların hangi nedenlerle ödendiğini ve hangi hesaplara borç kaydedileceğini gösteren fiştir. Tediye fişi, kasadan para çıkışı olduğu zaman kullanılır. Bir başka ifadeyle tediye fişi kasa hesabı alacaklı durumda olacağı zaman kullanılır. 

c) Mahsup Fişi: Kasa hesabını ilgilendirmeyen başka bir ifade ile tamamı nakit olmayan işlemler için düzenlenen fiştir. 

Aşağıda yazılı konulardan herhangi birinin kayıtlarda tespit edilmesi halinde özel usulsüzlük cezası kesilebileceği bilinmelidir.  

100 –Kasa hesabında fiilen olmayan para (kaydi kasa fazlalığı)

-    Kasa hesabı eksi (kırmızı) bakiye veremez. Kasa işlemlerinin muhasebe kayıtları zamanında ve düzenli olarak yapılmalı, fiili kasa sayımları yapılarak bakiyeler kontrol edilmelidir. 

-    Belli aralıklarla kasa sayımları yapılarak tutanağa bağlanmalı, yine bağımsız denetime tabi firmalarda dönem sonlarında yapılan kasa sayım sonuçları bağımsız denetim firması tarafından tutanakla kayıt altına alınmalıdır.

-    Kasa hesabı mali denetimlerde ilk bakılan hesaplardan birisidir. 20.000 TL gibi küçük sayılabilecek bakiyeler bile eleştiri konusu yapılabilmektedir. Kasa bakiyelerinin fazla yükselmesine izin verilmeden kasalarda bulunan nakitler bankaya yatırılmalıdır. Özellikle dönem sonlarında bakiyeler kontrol edilerek, ihtiyaç fazlası nakitlerin bankaya yatırılması sağlanmalıdır. 

-    Nakit tahsilat/ödeme sınırına dikkat edilmelidir. 

101-Alınan Vadeli Çekler (101) alınan çekler hesabında kayıtlı.

-    Alınan Vadeli çekler dönem sonlarında 121 hesaba aktarılmalıdır.

120-Alıcılar hesabında yer alan ters bakiye veren hesaplar, geçici vergi veya yıllık dönem sonunda 340-Alınan Sipariş Avansları hesabına aktarıldı.

-    En çok hareket gören ve sorun yaşanan hesaplardandır. İlk cari harekete göre (borç/alacak) kullanılacak hesap tespit edilmeli ve o hesapta takip edilmeye devam edilmelidir.

Alınan avans (340) kapandığı andan itibaren alıcılar (120) hesabında takip edilmesi veya düzenlenen faturaların doğrudan (120) hesaba alınması ve 340 – 120 arasında virman yapılarak avans hesabının kapatılması gerekmektedir. 

-    Sürekli ters bakiye veren cari hesaplar, eleştiri ve ceza konusu olabilmektedir.    

120-Alıcılar hesabında yer alan, tahsili şüpheli hale gelmiş alacaklar için şüpheli alacaklar karşılığı ayrılmadı, gider yazılmadı.

-    Tahsili şüpheli halen gelen alacaklar için koşullar oluştuğu takdirde ilgili dönemde karşılık ayrılmalı ve gider yazılmalıdır. Karşılık ayrılması gereken dönemde ayrılmayan karşılığın, sonraki dönemlerde ayrılması mümkün bulunmamaktadır.”

121-Alacak Senetleri için (alınan vadeli çekler dahil) reeskont hesaplanmadı.

-    Reeskont uygulaması zorunlu değildir. Ancak uygulanmaya karar verilmesi durumunda borç ve alacak senetlerine birlikte uygulanması gerekir.

121-Alacak Senetleri hesabında yer alan, tahsili şüpheli hale gelmiş alacaklar için şüpheli alacaklar karşılığı ayrılmadı, gider yazılmadı.

-    Tahsili şüpheli halen gelen alacaklar için koşullar oluştuğu takdirde ilgili dönemde karşılık ayrılmalı ve gider yazılmalıdır. Karşılık ayrılması gereken dönemde ayrılmayan karşılığın, sonraki dönemlerde ayrılması mümkün bulunmamaktadır.”

Satın alınmak üzere sipariş edilen maddi duran varlık ile ilgili yapılan avans ödemesi, 159-Verilen Sipariş Avansları hesabında izlendi.

-    Maddi duran varlık alımları için ödenen avanslar 259 hesapta takip edilmelidir. 

180-Gelecek Aylara Ait Giderler / 280-Gelecek Yıllara Ait Giderler (180/280) virman kaydı 31/12.. de yapılmadı.

-    280-Gelecek Yıllara Ait giderlerden sonraki dönemde gider yazılacak olanlar yıl sonunda 180-Gelecek aylara ait giderler hesabına alınmalıdır. 

Duran varlıklardan (Maddi-Maddi olmayan) amortisman ayrılmadı, amortisman tutarı gider/maliyet yazılmadı.

-    İlgili dönemde ayrılmayan amortismanlar gider yazılamaz.

Mali Duran Varlıklarda, oy hakkı veya yönetime katılma hakkının % 10 dan az olduğu iştirakler, 242-İştirakler hesabında izlendi.

-    Hissenin % 10 dan az olması durumunda 240-Bağlı Menkul Kıymetler hesabında izlenmelidir.      

Alınan uzun vadeli banka kredileri 300/400-Banka Kredileri hesaplarında izlendi, dönem sonunda 400 hesaptan 300 hesaba virman yapıldı.

-    Alınan uzun vadeli banka kredileri 400-Banka Kredileri hesaplarında izlenmeli, bilanço tarihinde vadesi bir yılın altına inen krediler 400 hesaptan 303 (Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri) hesabına virman yapılmalıdır.

320-Satıcılar hesabında yer alan ters bakiye veren hesaplar, geçici vergi veya yıllık dönem sonunda 159-Verilen Sipariş Avansları hesabına aktarıldı.

-    En çok hareket gören ve sorun yaşanan hesaplardandır. İlk cari harekete göre (borç/alacak) kullanılacak hesap tespit edilmeli ve o hesapta takip edilmeye devam edilmelidir. 120 – 340 hesapların işleyişine benzer şekilde takip edilmelidir. 

321-Borç senetleri için (verilen vadeli çekler dahil) reeskont hesaplanmadı.

-    Reeskont uygulaması zorunlu değildir. Ancak uygulanmaya karar verilmesi durumunda borç ve alacak senetlerine birlikte uygulanması gerekir.

Hesaplanan yıllık kurumlar vergisine ilişkin 691(-) /370 muhasebe kaydı 31/12.. de yapılmadı.

-    Hesaplanan vergi karşılıkları yıl sonunda 370 hesaba alınmalıdır.

193-Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar hesabındaki tutarın tamamı, 370 hesaptaki tutar ne olursa olsun, 371-Dönem Kârının Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yükümlülükleri (-) hesabına aktarıldı.

-    Peşin ödenen vergilerin 370 hesaba aktarılan vergi karşılığı kadar kısmı 371 hesaba alınmalı fazlası varsa 193 hesapta bırakılmalıdır. (37 grubunun bakiyesi eksiye düşmemelidir)

371-Dönem Kârının Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yükümlülükleri (-) 193-Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar (371/193) kaydı yapıldıktan sonra, 193 hesapta kalan bakiye 31/12.. de 136-Diğer Çeşitli Alacaklar hesabına aktarıldı.

-    Peşin ödenen vergilerin 370 hesaba aktarılan vergi karşılığı kadar kısmı 371 hesaba alınmalı fazlası varsa 193 hesapta bırakılmalıdır. (37 grubunun bakiyesi eksiye düşmemelidir) 193 hesapta sonraki yıla devreden bakiye Kurumlar Vergisinin beyan tarihinde 136 hesaba (Vergi dairesinden alacaklar) alınarak kapatılmalıdır.

646-Kambiyo Kârları ve 656-Kambiyo Zararları(-) hesapları 31/12..de bilançoda mahsup edilerek/netleştirilerek raporlandı.

-    646 ve 656 hesap ayrı ayrı izlenmeli ve raporlanmalıdır. 

Duran varlık satışından doğan kârlar, 649-Faaliyetlerle İlgili Diğer Olağan Gelir ve Kârlar hesabında izlendi.

-    Duran varlık satışından doğan kârlar, 679-Diğer Olağandışı Gelir ve Kârlar hesabında izlenmelidir.

Vergi mevzuatımız hükümlerince kanunen kabul edilmeyen giderler (KKEG’ler) 689-Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar (-) hesabına kaydedildi/bu hesapta izlendi.

-    KKEG’ lerin öncelikle ait olduğu grubun altına açılacak hesaplara kaydedilmesi ve buna paralel olarak nazım hesaplarda takip edilmesi gerekmektedir. Beyan dönemlerinde sorun yaşanmaması için aylık olarak kontrol edilmesi yerinde olacaktır. 

Enflasyon düzeltmesi yapılan hesaplarda, hesaplanan düzeltme farkları, düzeltilen ilgili ana hesaba kaydedildi.

-    Düzeltme yapılan hesapların altında açılacak ayrı bir hesapta takip edilmelidir.

    
Faydalı olmasını dilerim.

Ercan İNCİ
SMMM

    
Kaynaklar ve ilgili yazılar:

https://ismmmo.org.tr/Mevzuat/Muhasebe-Sistemi-Uygulama-Genel-Tebligleri-Tek-Duzen-Hesap-Plani---3988

https://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/recepselimoglu/054/  - SM/SMMM Meslektaşlarımın Dikkatlerine! Muhasebe Kayıtlarında Tek Düzen Hesap Planına Uymayanlara, VUK Hükmünce 02.08.2024 Tarihinden İtibaren 65.000 TL Özel Usulsüzlük Cezası Kesilir!

https://www.alomaliye.com/2024/06/10/kanunen-kabul-edilmeyen-giderler-kurumlar-vergisi-yonunden/ --Doğan Çengel YMM KKEG1

https://www.alomaliye.com/2024/06/24/kanunen-kabul-edilmeyen-giderler-2-kurumlar-vergisi-yonunden/ --Doğan çengel YMM KKEG2

https://www.turmob.org.tr/mevzuat/Pdf/17707 -Elektronik ortamda düzenlenen muh. Fişleri için kılavuz

https://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/omerselimkoralturk/008/  - KKEG Kanunen Kabul 
Edilmeyen Giderlerin Tek Düzen Hesap Planına Göre Muhasebe Kaydı Nasıl Yapılır

https://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/ramazanyakisikli/014/ Tek Düzen Hesap Planı Cezası

https://www.muhasebetr.com/usulsuzluk-ve-ozel-usulsuzluk-cezalari/  2025 Usulsüzlük ve Özel Usulsüzlük Cezaları (Tablo)

*Bu yazı yalnızca genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup uygulama tavsiyesi niteliği taşımamaktadır. Mükellef ve okuyucuların, özel durumlarına ilişkin olarak yetkili bir uzmandan görüş almaları önerilmektedir.